Η μάχη της φόρμας και η συνθηκολόγηση του θέματος



Ο τίτλος της ανάρτησης αυτής αφορά ένα άρθρο του Γιάννη Στρατουδάκη το οποίο, με την άδειά του, παραθέτω στη συνέχεια. Πήρα την πρωτοβουλία όταν σε σχόλιό του στο dpgr για τη συγκεκριμένη φωτογραφία μου, έγραψε ότι θα ήθελε να συνοδεύει αυτό το άρθρο.

Η μάχη της φόρμας και η συνθηκολόγηση του θέματος

"Όπως και να έχει, η Φωτογραφία ως τέχνη, δεν είναι παρά μια διαρκής αλλιλεπίδραση φωτογράφου-θεατή, ακόμα και αν ο θεατής είναι ο ίδιος ο φωτογράφος και μόνο.
Ένα φαινόμενο λοιπόν, που λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης μιας φωτογραφίας, είναι ο εντυπωσιασμός που προκαλεί στο ανθρώπινο μάτι η φόρμα. Αυτό βέβαια είναι κάτι λογικό, αν αναλογιστούμε ότι έτσι αντιλαμβάνεται και αρχειοθετεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος τα οπτικά ερεθίσματα, συγκρίνοντάς τα δηλαδή με μόνιμες μνήμες απλών σχημάτων, χρωματων και λοιπών ερεθισμάτων που καταγράφονται σ' αυτόν απ' τα πρώτα κιόλας δευτερόλεπτα της ζωής.
Είναι επίσης εύκολα παρατηρήσιμο το γεγονός ότι πολλοί φωτογράφοι οδηγούνται ουσιαστικά σε ένα κυνήγι φορμαλισμού, πολλές φορές ακραίου, χάνοντας ή ξεχνώντας την έννοια του θέματος, του περιεχομένου μιας φωτογραφίας, ακόμα και από εκείνη την πρώτη στιγμή της λήψης της.
Συμβαίνει δηλαδή το εξής παράδοξο: Ακόμη και όταν ο επίδοξος φωτογράφος αντιληφθεί ένα πραγματικά φωτογραφικά σημαντικό γεγονός, περιπλέκεται σε ένα λαβύρινθο σκέψεων και αποφάσεων για το πως θα πρέπει να αποδοθεί οπτικά, όχι όμως για να ενδυναμώσει το θέμα του, αλλά κυρίως για να ενδυναμώσει τη φόρμα, πιστεύοντας λανθασμένα ότι έτσι ενδυναμώνει και το θέμα.
Φυσικά αυτό έχει να κάνει και με την αποδοχή μιας φωτογραφίας απο το εκάστοτε κοινό. Μια φορμαλιστικά δυνατή φωτογραφία αλλά με αδύναμο έως ανύπαρκτο περιεχόμενο, συνήθως γίνεται δεκτή ευκολότερα απο μια ισχυρή θεματικά φωτογραφία αλλά με ασθενέστερη φόρμα. Το κοινό δηλαδή, αναλόγως την οπτική του εκπαίδευση, χρησιμοποιεί ως επί το πλείστον τον πιο απλό μηχανισμό οπτικής ανάγνωσης που έχει, με αποτέλεσμα να εντυπωσιάζεται κυρίως απο το περίβλημα.
Βέβαια αυτή η παραδοχή μας οδηγεί απευθείας στην αρχή του θέματος, για τη σχέση δηλαδή φωτογράφου και θεατή. Ίσως πολλές φορές, η επέμβαση στην ψυχολογία και στον τρόπο σκέψης του φωτογράφου απ' το κοινό είναι τόσο μεγάλη που άθελά του οδηγείται σε αρτηριοσκληρωτικές και στείρες αντιλήψεις για το πως πρέπει να είναι μια καλή φωτογραφία, και άρα για το πως πρέπει να προσεγγίζεται ένα ενδιαφέρον θέμα, χάνοντας ουσιαστικά την ισορροπία που είναι και το κλειδί μιας επιτυχημένης σημαντικής φωτογραφίας."

κείμενο: John Stratoudakis

7 σχόλια:

  1. Θα είμαστε πραγματικά ευτυχείς, αν όλα αυτά τα οποία εξαιρετικά περιγράφει ο Στρατουδάκης περιορίζονταν μόνο στο πώς αντιλαμβάνεται το ευρύ κοινό (!) την "καλή" φωτογραφία. Αλλά δυστυχώς δεν έχουμε να κάνουμε με κάτι τόσο απλό.Έχει να κάνει με πολύ περισσότερα, σχεδόν με τα πάντα.Τα πάντα πλέον αντιμετωπίζονται με το πρίσμα του καταναλωτή. Τα πάντα είναι πλέον προϊόντα και με βάση τους αυτή την λογική αντιμετωπίζονται. Από το φαγητό που θα επιλέξει κάποιος γιά να τραφεί μέχρι το ταξίδι που θα κάνει γιά να "γνωρίσει μέρη", από το βιβλίο που θα διαβάσει μέχρι και την γυναίκα ή τον άντρα που θα διαλέξει γιά να περάσει μαζί την ζωή του, διέπονται ακριβώς από τους ίδιους κανόνες. Όλα είναι πλέον προϊόντα χρήσης και τα κριτήρια επιλογής γιά ό,τιδήποτε είναι κοινά.Πώς ό,τιδήποτε θα με κάνει περισσότερο ευτυχισμένο ή λιγότερο δυστυχισμένο.Εκεί μας οδήγησαν οι φρουδικές θεωρήσεις.
    Γιατί λοιπόν εγώ να μπώ στην βάσανο και στην διαδικασία του να προσπαθήσω να αποκωδικοποιήσω την φόρμα ή την μη φόρμα του κάθε νόβους ενώ την ίδια στιγμή στον αμέσως διπλανό πάγκο του μανάβη υπάρχει ένα προϊόν πολύ πιό έτοιμο το οποίο θα μπορέσει να μου προσφέρει την ηδονή πολύ πιό εύκολα ? Γιατί να ασχοληθώ με τον τεμαχισμένο κακομούτσουνο μουσικό του ενώ μπορώ την ίδια στιγμή να απολαύσω την χρωματιστή πεταλουδίτσα του Χ μακαρονά ή ακόμη καλύτερα την ξεβράκωτη πεταλουδίτσα του Ψ στουντιά ? Η ευκολία πρόσβασης στα πάντα εδώ και τώρα, το αέναο κυνήγι της εύκολης ηδονής, έχουν γίνει πλέον μέρος του γονιδιώματός μας και τίποτε δεν μπορεί να αναστρέψει την πορεία αυτή και κάθε προσπάθεια γιά χαμήλωμα ταχυτήτων και ενδοσκόπηση όταν δεν δείχνει γραφική, αποτελεί μιά απελπιστικά μοναχική και επώδυνη διαδικασία.
    Ο κόσμος έχει αρχίσει να μοιάζει με ένα ατέλειωτο πάρτυ οργίων και αυτό δεν θα με πείραζε καθόλου αν κάποιος που δεν ήθελε να συμμετέχει σε αυτό δεν χαρακτηριζόταν ως "περίεργος" ή περιθωριακός ή αποσυνάγωγος.Και ακριβώς στο σημείο εκείνο αρχίζει να εισάγετε (να μπουκάρει δλδ) η έννοια του φασισμού. Είδες Γιωργάκη μου πώς μπορεί ο άλλος, την ώρα που εσύ βασανίζεσαι, να σου πετάξει στην μάπα μιά ναπολιταίν ? Και πολύ καλά σούκανε εδώ που τα λέμε γιατί στην ουσία εσύ είσαι που χαλάς το πάρτυ.Είναι θέμα επιβίωσης και ίσως το σχόλιό μου στην φωτογραφία σου να προφήτεψε την μακαρονάδα.
    Τέλος πάντων, έτσι θα πορευόμαστε πλέον, άλλοτε με καρμπονάρες στην μούρη άλλοτε με ντενεκέδια στον κώλο και νάμαστε και ευτυχείς αν δεν φτάσουμε κάποτε να περιφερόμαστε κουρεμένοι με κάποιο νέο νόμο 4000 περί τεντυμποϊσμού.
    Γι αυτό σου λέω, το πρόβλημα δεν είναι η φωτογραφική αγραμματοσύνη αλλά η αγραμματοσύνη γενικώς.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Toυλάχιστον να είναι...πουτανέσκες...μπάς και το φχαριστηθούμε και λιγάκι...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Παύλο προσωπικά δεν είμαι τόσο απαισιόδοξος. Μέσα από αυτή τη ψυχοφθόρα διαδικασία των προσβολών, των απογοητεύσεων, της αγένειας, κατάφερα να γνωρίσω αρκετούς συγκροτημένους ανθρώπους, να επικοινωνήσω, να βελτιώσω τη σκέψη μου και τον πολιτισμό μου. Αλλος τρόπος που θα το πετύχαινα αυτό δεν υπήρχε.

    Αυτό είναι και το σημαντικό κίνητρό μου ωστε, σχεδόν πεισματικά, να συνεχίζω. Και τα πράγματα αργά αλλά σταθερά βελτιώνονται. Ο Σαλιέρι πέθανε φίλε μου και ίσως ο Μότζαρτ ξανακουστεί.

    Το θέμα είναι να μη λειτουργούμε, σχεδόν ναρκισσιστικά, ως εξόριστες μονάδες και να ενεργήσουμε πλέον συλλογικά. Άτομα υπάρχουν πολλά και εμφανίζονται συνεχώς νέα, χθές εμείς, ο Τόλης, ο Θόδωρος, ο Διονύσης, σήμερα ο Γιάννης και ο Μήτσος και ο Κώστας και η Κατερίνα και ο Γιώργος (που ίσως βλέπει διαφορετικά τα πράγματα αλλά είναι ένας σκεπτόμενος άνθρωπος).

    Αυτή η ιστορία μπορεί να εξελιχθεί σε ένα καθημερινό ευεργετικό ερέθισμα του μυαλού, μια συνεχής υπόθεση έρευνας, εμβάθυνσης, επαναπροσδιορισμού, γνώσης.

    Το πιστεύω αυτό Παύλο, πάντα το πίστευα. Εντάξει, στην πορεία θα φάμε και κάποιες μακαρονάδες στη μάπα, αλλά βρε αδελφέ, είμαστε σκληροί, θα το αντέξουμε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. κακια αυτο που θα επισημανω.
    ''Ο Σαλιέρι πέθανε φίλε μου και ίσως ο Μότζαρτ ξανακουστεί'' χωρις Σαλιερι μπορει και να μην μαθαιναμε τον Μοτσαρτ.
    δεν πρεπει να μας νικησει η πεντζετακου (τι θυμηθηκα ρε παυλε..)

    και κατι σοβαρο. η ισορροπια δεν βρισκεται αλλα πλησιαζεται. κι ας ειναι διαφορετικη για τον καθενα.
    με κατι φωτογραφιες, με κατι αρθρα-σχολια..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει μιά μονοσήμαντη σχέση μεταξύ του πώς θεωρεί κάποιος την φωτογραφία ως τέχνη και του ποιά πρότυπα έχει θέσει στην ζωή του ή τί και ποιά μόρφωση έχει πάρει. Σχέση υπάρχει και εν πολλοίς περιγράφεται πολύ καλά από τον Παύλο αλλά διαφωνώ στην γενίκευσή της καθώς και την μονοσημαντική διάσταση που φαίνεται ότι δίδεται.

    Οντως, υπάρχει μιά τάση για το "εύκολο" για να μην πω "εύπεπτο" και γίνει συνειρμός με μακαρονάδες και άλλα εδώδιμα. Αυτή η τάση είναι αποτέλεσμα της υπερπροσφοράς, της υπαρκατανάλωσης, της υπερευμάρειας αν θέλετε. Υπάρχει από την άλλη πλευρά μιά παιδεία η οποία καλείται να αντισταθεί σε αυτό το συνοθύλευμα προσφορών και εκπτώσεων και να επιμείνει στην ποιότητα. Μέχρις εκεί πιστεύω ότι όλοι λέμε τα ίδια πράγματα.

    Από εκεί και πέρα όμως αρχίζει η διαφοροποίηση. Οπως έχω πει δεκάδες φορές καταλαβαίνω σχετικά καλά την άλλη άποψη - αυτή που περιγράφεται παραπάνω. Εχω όμως την δική μου, η οποία αν και διαφορετική δεν αντιστρατεύεται την πρώτη. Απλά καλείται να συνυπάρξει σαν συμπλήρωμα αν θέλετε. Η τέχνη δεν γίνεται και δεν υπάρχει για τον καλλιτέχνη και μόνον, η τέχνη γίνεται και υπάρχει για τον θεατή, τον ακροατή, τον αποδέκτη της. Αυτό έχει αποδειχθεί και ιστορικά όταν σε διάφορες ιστορικές περιόδους δεν υπήρχαν οι κατάλληλοι αποδέκτες με αποτέλεσμα οι σημερινοί καλλιτέχνες να αντιμετωπίζονται ως παρίες, αιρετικοί ή ο,τιδήποτε άλλο. Θεωρώ λοιπόν ότι χρειάζεται να γίνει μιά διαφορετική θεώρηση και από τους μεν και από τους δε. Οπως και η κλασσική μουσική δεν είναι για όλους, τουναντίον σε κυττάνε και περίεργα άμα τους πεις ότι ακούς Mozart, έτσι και η "καλλιτεχνική" φωτογραφία όπως οριοθετείται παραπάνω δεν είναι για όλους, δεν αγγίζει όλους και σε τελική ανάλυση είναι και αυτός ένας παράγοντας που ορίζει την τέχνη. Οταν ένα συγκεκριμένο ακροατήριο / θεάμον κοινό - το οποίο δεν υπολείπεται κατ' ανάγκη σε παιδεία ή ποιοτικά κριτήρια - δεν αρέσκεται σε αυτό που βλέπει, τότε δεν είναι τέχνη. Δεν πιστεύω ότι τέχνη είναι αυτό που αντιλαμβάνονται λίγοι οι οποίοι με την σειρά τους παράγουν έργα με τα ίδια κριτήρια τα οποία αρέσουν στους ίδιους λίγους. Αυτό το αναφέρω ως ακραία κατάσταση για επίρρωση του επιχειρήματός μου.

    Βασικό σημείο όμως είναι ότι ακόμη και στο ίδιο ποιοτικό πλαίσιο, ας πούμε της κλασσικής μουσικής, υπάρχουν προτιμήσεις, δεν είναι όλοι οι καλλιτέχνες το ίδιο αποδεκτοί. Ετσι, ο Mozart (και χαίρομαι ιδιαίτερα που αναφέρθηκε) είναι από τους πιό "εύπεπτους" ενώ αντίθετα συνθέτες σαν τον Mahler, έχουν πολύ λιγώτερο κοινό. Αυτό όμως κάνει την δουλειά του Mozart λιγώτερο καλλιτεχνική; Ο άνθρωπος έχει γράψει μερικές από τις ωραιότερες μελωδίες που ξέρουμε. Και όμως, κάποιοι τον θεωρούν περίπου οριακά αποδεκτό, θεωρώντας τα παιχνιδίσματα της μουσικής του "παιδιάστικα καμώματα". Για αυτούς τους ανθρώπους μόνον πάνω από Stravinsky (ίσως) και Mahler (ναι, αυτός σίγουρα) μπορούμε να συζητάμε για κλασσική μουσική. Χρησιμοποιώ παραδείγματα από τον χώρο της μουσικής για να μην χρησιμοποιήσω φωτογράφους.. Αν θέλετε όμως μπορούμε να βάλουμε στην θέση του Mozart τον Ιρβινγκ Πεν, τον Ανσελ Ανταμς κ.λ.π.

    Πιστεύω στην ομαλή γειτνίαση και στην αρμονική συνύπαρξη. Θεωρώ ότι αν είναι να προκύψει κάτι καλό μόνον έτσι θα έρθει.. Θεωρώ επίσης ότι ειδήμονες δεν υπάρχουν. Εφόσον μερικά πράγματα εξηγηθούν με απλά λόγια ή καλά παραδείγματα, θα μεγαλώσει το κοινό και θα έχουμε όλοι κάποιο κέρδος..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. George, θα συμφωνήσω με τα περισσότερα σημεία της τοποθέτησής σου, εκτός από ένα.

    Σαφώς και δεν υπάρχει η απόλυτη και μοναδική γραμμή στην τέχνη, κατ' επέκταση και στη φωτογραφία, σαφώς η τέχνη βαδίζει πάνω στη συνισταμένη πολλών δυναμικών, σαφώς πάντα και υπάρχει καινός (όχι κενός) χώρος να κατακτήσει.

    Αυτό που με βρίσκει αντίθετο είναι η σχέση της τέχνης με το ευρύ κοινό.

    Γράφεις "Οταν ένα συγκεκριμένο ακροατήριο / θεάμον κοινό - το οποίο δεν υπολείπεται κατ' ανάγκη σε παιδεία ή ποιοτικά κριτήρια - δεν αρέσκεται σε αυτό που βλέπει, τότε δεν είναι τέχνη."

    Αυτό κατά τη γνώμη μου είναι λάθος. Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η φωτογραφία η οποία κακοποιείται σήμερα από εκπροσώπους της σύγχρονης κουλτούρας, γκαλερίστες, τεχνοκριτικούς, δημοσιογράφους, κλπ. και οι οποίοι αδυνατούν να εννοήσουν την ποιητική της διάσταση, αξιολογώντας συνήθως μια επιφανειακή εικαστική της διάσταση.

    Για το ευρύτερο κοινό ας μη μιλήσουμε καλύτερα, ποτέ στην ιστορία δεν δικαίωσε αυτό την τέχνη, μόνο την κατανάλωνε σε μια εκ των υστέρων εμπορευματοποίησή της. Η Τέχνη αρχικά αναγνωρίζεται από τους λίγους ανθρώπους που την υπηρετούν και λίγους μυημένους. Πολύ μετά, όταν γίνεται κρατούσα άποψη πλασάρεται και στο ευρύ κοινό το οποίο ούτε την αποδέχεται πάντα, αλλά πολύ περισσότερο, ακόμα και όταν την "αγοράζει" δεν σημαίνει ότι και την κατανοεί.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. http://www.youtube.com/watch?v=XsQKIZC4DIc&feature=related

    junior

    ΑπάντησηΔιαγραφή